7.21.2013

Ljóðaljóðin

Ástin er eins og sinueldur

Textinn
Samanburður
Kynning

Stóra spurningin um Ljóðaljóðin hlýtur að vera: Af hverju í ósköpunum eru þessi líkamlegu ástarljóð hluti af helgiritasafni bæði Gyðinga og kristinna manna?

Því það er verður ekkert undan því vikist að skilja þau sem ástarljóð - og það af holdlegra taginu. Við horfum á textann eins og hann meini það sem hann segi í þessum lestri. Og þá vaknar óneitanlega þessi ofangreinda stóra spurning.

Það fellur utan erindisbréfs þessa biblíulesturs að rökræða hina allegórísku túlkun beggja trúflokka á textanum. Utan að segja: Það er útilokað að samþykkja að það hafi verið upphaflegt markmið þess sem skrifaði textann að miðla ást Guðs á lýð sínum (gyðingleg hefð) eða ást Krists á kirkjunni (kristin túlkun). Af hverju í ósköpunum að fela erindi sitt svona rækilega?

Er þetta ekki meira eins og að rekast á dónalega limru eftir Hómer eða Dante og taka svo nokkur túlkunarfræðileg heljarstökk til að finna ofurskáldinu eitthvað til afsökunar?

Formið á Ljóðaljóðunum minnir á elstu grísku leikritin. Tvær persónur og kór. Óneitanlega vekur athygli að í „gömlu“ þýðingunni eru persónurnar kallaðar „brúður“ og „brúðgumi“ en í þeirri nýju „hún“ og „hann“. Hvaða texta- og þýðingarfræðilegu rök sem kunna að liggja að baki veit ég ekkert um, en eitt af því áhugaverða við bókina er einnmitt togstreitan milli formsins – sem virkar á köflum eins og einhverskonar brúðkaups-ritúal, og innihaldsins – sem virðist jafnvel snúast um ást í meinum:

Ó, að þú værir bróðir minn
sem móðir mín hefði haft á brjósti.
Hitti ég þig á strætinu, mundi ég kyssa þig,
og enginn fyrirliti mig. (8. 1)

Og

Elskhugi minn knýr dyra 
...
Ég er komin úr kyrtlinum,
ætti ég að fara í hann aftur?
Ég hefi þvegið fæturna,
hvernig ætti ég að óhreinka þá?
Elskhugi minn rétti höndina,
og hjarta mitt ólgar af þrá.
Ég stend upp til að opna fyrir elskhuga mínum,
… 
en elskhugi minn var farinn, horfinn.
Ég verð frávita ef hann hverfur.*
Ég leita hans, en finn hann ekki,
kalla á hann, en hann svarar ekki.
Ég hitti verðina sem ganga um borgina.
þeir slá mig, þeir særa mig,
möttlinum sviptu þeir af mér,
verðir múranna.
(5. 2–8)

Eða þá lokaorðin, þar sem það er ekki hún heldur hann sem þarf að óttast ofsóknir:

Skundaðu, elskhugi minn,
upp til ilmfjallanna
líkur dádýri, líkur hindarkálfi

Reyndar enn skýrar í eldri þýðingunni:

Flý þú burt, unnusti minn,
og líkst þú skógargeitinni
eða hindarkálfi á balsamfjöllum.
(8. 14)

„Hann/hún“ eru komin í stað „brúðar“ og „brúðguma“, en „unnusti“ eldri þýðingarinnar er líka horfinn og „elskhugi“ kominn staðinn. Það ýtir enn lengra í burtu tilfinningunni fyrir að hér sé viðurkennt og „formlegt“ samband.

Ljóðaljóðin lýsa fyrst og fremst lostadrifnum samruna. Þetta er mjög holdlegur, áþreifanlegur, líkamlegur texti. Ástin er þörf fyrir snertingu, dýrkun á útliti, frekar en upphafin samtvinnun sálna. Myndmálið er líka mjög skemmtilega bundið (að maður heldur) reynsluheimi höfundar – hvaða önnur skýring getur verið á vali hans á viðlíkingum á útliti unnustunnar:

Hve fögur ertu, ástin mín, hve fögur.
og augu þín dúfur**
undir andlitsblæjunni.
Hár þitt er sem geitahjörð,
sem rennur niður Gíleaðfjall,
tennur þínar ær í hóp,
nýrúnar og baðaðar,
allar tvílembdar
og engin lamblaus.
Varir þínar eru sem  skarlatsborði
og munnur þinn yndislegur,
gagnaugun eins og sneitt granatepli***
undir andlitsblæjunni.
Háls þinn er eins og turn Davíðs,
sem vopnum er raðað á,
þar hanga þúsund skildir,
öll hertygi kappanna.
Brjóst þín eru eins og tveir hindarkálfar,
dádýrstvíburar

Öll ertu fögur, ástin mín,
lýtalaus með öllu. (4. 1–7)

Öll þessi húsdýr, jarðargróði og örnefni jafnvel. Og svo eru menn að hlæja að Svari við bréfi Helgu.

Og hvaða stúlka myndi ekki bráðna við svona pikköpplínu?

Nef þitt eins og Líbanonsturninn,
sem snýr að Damaskus. (7. 5)

Hennar lýsing á honum er aðeins minna súrrealísk – þar hafa landbúnaðarmyndlíkingar að hluta vikið fyrir hönnun og skrautmunum:

Unnusti minn er bjartur og rjóður
og ber af tíu þúsundum.
Höfuð hans er skíragull,
lokkar hans hrafnsvartir döðluklasar,
augu hans eins og dúfur við læki,
baðaðar í mjólk við bakkafullar tjarnir,
kinnar hans sem ilmreitir,
og kryddjurtabeð,
varirnar liljur
sem myrra drýpur af.
Hendur hans gullkefli,
lögð dýrum steinum
kviður hans fílabein,
alsett safírum.
Fótleggir hans eru sem marmarasúlur,
á stalli úr skíragulli … (5. 10–15)

Með öðrum orðum: Diamonds are the girl’s best friend.

Ég las textann einu sinni og þótti hann eiginlega fyrst og fremst skrítinn. Alls ekki áhrifamikill sem ljóðræn tjáning ástar (sem ég hafði búist við). Þetta er jú texti sem kemur með meðmælabréfum -– og ekki bara frá útgefendum sínum. Sennilega sækir hann það orðspor sitt ekki síst samhengið, að vera hluti af Biblíunni. Svona eins og lagið Beth þætti sennilega ekki burðug ballaða ef hún hefði ekki stungið svona rækilega í stúf á Destroyer með Kiss.

En þegar Ljóðaljóðin grautast í hausnum á manni í nokkra daga þá byrja þau að lifa með manni. Það er eitthvað þarna. Það er samt engin ástæða til að hætta að finnast það skoplegt sem er skrítið í textanum.

Eða hætta að þykja Páll Ólafsson hafa gert þetta allt saman svo miklu betur:

Guð að sök mér gefur ei sem góðum manni
unan þó ég fremsta finni
í faðminum á dóttur sinni.

Hvernig væri að taka sig til og túlka þau ástarljóð sem allegóríu? Koma svo!


* Allur þessi kafli er í þátíð í gömlu þýðingunni. Þess tiltekna lína er síðan: „Ég stóð á öndinni meðan hann talaði.“ í þeirri gömlu. Þetta er nú ekki einu sinni í sama nágrenni, merkingarlega.
**Eina dæmið sem ég hef enn fundið þar sem nýi textinn er beinlínis skrítnari en sá gamli. Í eldri þýðingunni eru augu stúlkunnar „eins og dúfuaugu“, sem er óneitanlega skiljanlegra líkingamál, þó gullhamarinn hitti kannski ekki naglann á höfuðið.
*** Annað dæmi: Þessi lína er „Vangi þinn er eins og kinn á granatepli“ í þeirri gömlu.


Engin ummæli: