5.31.2015

Bréfið til Hebrea

Tveirfyrireinn

Textinn
Samanburður
Kynning

Í fyrsta lagi: hvernig getur það verið að fólk hafi öldum saman trúað því að þetta bréf væri eftir Pál? Allt annar stíll, sem getur allsekki bara skýrst af því að markhópurinn er annar.

Talandi um stílinn þá las ég einhversstaðar að Hebreabréfið þætti einhverskonar meistarastykki á frummálinu. Þess sjást nú ekki skýr merki á íslenskunni, verður að segjast. Fyrir nú utan það hvað þetta virkar „gamaltestamentislega“ allt saman. En þá er kannski innihaldið að stýra upplifun manns. Eins og innihöld eiga auðvitað að gera.

Eins og títt er um bréf þá stjórnast innihaldið af  viðtakendum og því erindi sem bréfritari, hver sem hann nú er, á við hann.

Og ólíkt Páli, sem eyðir sínum helstu bréfum í að útskýra fyrir heiðingjum að þeir þurfi ekki að gerast Gyðingar til að verða Kristnir, þá er höfundur Hebreabréfsins að láta Gyðinga sem tekið hafa Kristna trú vita að þeir megi – eiginlega skuli – hætta að vera Gyðingar.

Til að sýna fram á þetta fer hann yfir gervalla sögu Gyðinga og dregur fram hliðstæður og andstæður eftir þörfum til að rökstyðja mál sitt.

Það verður að segjast eins og er að þegar maður stendur jafn langt frá markphópnum í tíma, rúmi, trú og menningu og raun ber vitni, þá þykja manni röksemdirnar talsvert langsóttar og ögn fjarstæðukenndar. Þannig fer hinn fyrirferðarmikli hluti, þar sem prestkonungnum Melkísedek í Salem er stillt upp gegn Aroni og levítaprestunum til að sannfæra Gyðinga um að þeim sé óhætt að hætta fórnfæringum sínum, eilítið fyrir ofan garð og neðan hjá manni í minni stöðu.

En það er semsagt aðalerindi bréfsins. Fórnir skulu aflagðar. Útkoman úr rökfærslunni er eftirfarandi:

Slíks æðsta prests höfðum við þörf, sem er heilagur, svikalaus, óflekkaður, greindur frá syndurum og orðinn himnunum hærri. Hann þarf ekki daglega, eins og hinir æðstu prestarnir, fyrst að bera fram fórnir fyrir eigin syndir, síðan fyrir syndir lýðsins. Það gerði hann í eitt skipti fyrir öll, er hann fórnfærði sjálfum sér. Lögmálið skipar breyska menn æðstu presta en eiðurinn, er kom á eftir lögmálinu, skipar æðsta prest sem er sonur, fullkominn að eilífu.  (7. 26–28)

Jesús er hinn nýi æðstiprestur og syndafórn um leið. Rosalegt kombó. Og pínu gróteskt, ef „pínu“ er rétta orðið:



Vegna þess að Jesús úthellti blói sínu megum við nú, systkyn, með djörfung ganga inn í hið heilaga. Þangað vígði hann okkur veginn, nýjan veg lífsins inn í gegnum fortjaldið sem er líkami hans. (10. 19–20)

Það er vissulega gaman að endurlifa Gamlatestamenntið með þessum vinkli. Höfundur Hebreabréfsins er vel verseraður og vitnar í Sálmana og spámennina máli sínu til stuðnings. Ágætis upprifjun líka á miskunnarleysi og þverúð Guðs á þessum fyrstu árum:



Fyrir trú bar Abel fram fyrir Guð betri fórn en Kain af því að hann treysti Guði, og fyrir trú fékk hann þann vitnisburð, að hann væri réttlátur, er Guð bar vitni um fórn hans. (11. 4)

og

Gætið þess, að eigi sé neinn hórkarl eða vanheilagur eins og Esaú sem fyrir einn málsverð lét af hendi frumburðarrétt sinn. (12. 16)

Ef heimhver heildarmynd hefur orðið til hjá mér af lestri Biblíunnar þá er henni best lýst sem „þroskasögu Guðs“. Þarna var hann klárlega á barnsaldri og ekki byrjaður að taka rítalínið.

Þetta endurlit inn í harðýðgisstemmingu frumbýlingsáranna í samlífi Guðs og manns gerir Hebreabréfið dálítið ógeðfelldan lestur. Ekki síst þegar kemur á daginn að það má alveg eins skilja hinn nýja tíma sem uppskrift að enn strangari refsimenningu, þegar hið notarlega fórnarréttlæti er fyrir bí:



Því að ef við syndgum af ásettu ráði, eftir að hafa öðlast þekkingu á sannleikanum, þá er úr því enga fórn að fá fyrir syndirnar, heldur er það óttaleg bið eftir dómi og heitum eldi, sem eyða mun andstæðingum Guðs. Sá er að engu hefur lögmál Móse verður vægðarlaust líflátinn ef tveir eða þrír vottar bera. Hve miklu þyngri hegning ætlið þið þá ekki að sá muni vera talinn verðskulda, er fyrirlítur son Guðs og metur einskis blóðið, sem sáttmálinn var grundvallaður á og smánar anda náðarinnar?  Við þekkjum þann er sagt hefur: „Mín er hefndin, ég mun endurgjalda.“ Og á öðrum stað: „Drottinn mun dæma lýð sinn.“ Óttalegt er að falla í hendur lifanda Guðs. (10. 26–30, leturbreyting mín)

Þessi bréfritari veit hvar takkarnir eru á viðtakendunum eru og hikar ekki við að ýta. Fast.

Að sjálfsögðu eru hér líka fallegir kaflar. Þetta er til dæmis ágætisupptalning á grunnatriðum kristindómsins undir því yfirskini að hún sé óþörf:

Þess vegna skulum við sleppa byrjendafræðslunni um Krist og snúa okkur að fræðslunni fyrir lengra komna. Vér förum ekki að byrja aftur á undirstöðuatriðum eins og að trúa á Guð og hverfa frá breytni sem leiðir til dauða, kenningunni um skírnir og handayfirlagningar, upprisu dauðra og eilífan dóm. (6. 1–2, leturbreyting mín)

Og þessi oftívitnaða skilgreining á hvað trú er stendur alltaf fyrir sínu:



Trúin er fullvissa um það sem menn vona, sannfæring um þá hluti, sem eigi er auðið að sjá. (11. 1)

Stórkostlegt. Amen.

5.27.2015

Títusar- og Fílemonsbréf


Páll gamli allur

Textinn (Títus, Fílemon)
Samanburður (Títus, Fílemon)
Kynning (Títus, Fílemon)

Tvö síðustu bréf Páls eru örstutt. Ekki það að þetta séu síðustu bréfin sem hann skrifaði, heldur bréfin sem kanónustjórar Nýja testamentisins hafa sett aftast, mögulega einmitt af því að þau eru svona stutt.

Þó grunnerindi Páls sé yfirleitt það sama þá er alltaf eitthvað sem fangar auga hins nýjungagjarna og gleður þann sem er að lesa þetta í einni beit, sem eðli máls samkvæmt var aldrei ætlun höfundar.

Títusarbréfið

Tvennt finnst mér umtalsvert í þessu stutta stálstöppunarbréfi til Títusar Krítarbiskups. Annað tengist skrítlu úr heimspekináminu, nefnilega hinni frægu „Lygaraþverstæðu“ sem gjarnan er rakin til krítverska sjáandans Epímendeasar og staðhæfingar hans um að „allir Krítverjar séu lygarar“. Það er vafalaust hann sem Páll er að tala um hér og færir mögulega í stílinn:



Einn landi þeirra, þeirra eigin spámaður, sagði: „Krítarmenn eru síljúgandi, óargadýr og letimagar.“
Þarna er þeim rétt lýst. Fyrir þá sök skalt þú vanda harðlega um við þá, til þess að þeir hljóti heilbrigða trú og gefi sig ekki að bábiljum Gyðinga og boðum manna, sem fráhverfir eru sannleikanum. (1. 12–13)

Mikið var gaman að rekast á tilvísun í þessa sögu hér. Nú er bara að koma hinu stórkostlega skammaryrði „letimagi“ í almenna umferð og þá hefur þessi þeysireið um Ritninguna ekki verið til einskis.

Svo þarf líka að veifa hinum flottu skrauthvörfum „fráhverfur sannleikanum“, t.d. í hinu pólitíska argaþrasi, eða þegar einhver heldur því fram að Stóns séu betri en Bítlarnir.

Og aftur kemur bullið úr Gyðingum við sögu, hér kallað „bábiljur“, en var áður „ævintýri“, líkt og í fyrra Tímóteusarbréfi 1.4. Páll er mögulega verið að tala um, eins og svo oft áður, „villu“kenningar um að hin nýja trú sé einfaldlega tilbrigði við Gyðingdóm og hinir nýkristnu þurfi að gangast undir sáttmálann með tilheyrandi mataræðisþrengingum og typpasnippi. En þetta orðalag, sérstaklega orðin „ævintýri“ og „ættartölur“ (1Tim 1.4) vekur vangaveltur um að eitthvað annað/fleira hangi á spýtunni. En hvað? Vitum það ekki.

Hitt sem ég stoppaði við var enn ein upptalningin, að þessu sinni þessar ágætu siðareglur fyrir aldraða:



En tala þú það, sem sæmir hinni heilnæmu kenningu. Aldraðir karlmenn skulu vera bindindissamir, heiðvirðir, hóglátir, heilbrigðir í trúnni, kærleikanum og þolgæðinu. 
Svo eiga og aldraðar konur að vera í háttum sínum eins og heilögum sæmir. Þær skulu ekki vera rógberar og ekki heldur í ánauð ofdrykkjunnar, heldur vera öðrum til fyrirmyndar  til þess að þær laði hinar ungu til að elska menn sína og börn, vera hóglátar, skírlífar, heimilisræknar, góðlátar og eiginmönnum sínum eftirlátar, til þess að orði Guðs verði ekki lastmælt. (2. 1–5)

Lítið stuð á DAL (Dvalarheimili aldraðra letimaga) í Heraklion. Ekkert bús, ekkert sex og engar kjaftasögur.

Samt: skírlífar OG eiginmönnum sínum eftirlátar? Reyndar stóð þarna „undirgefnar“ í eldri þýðingu, sem í samhenginu væri kannski betra, – PC-deildin í þýðendateyminu aðeins að fara fram úr sér hérna.


Fílemonsbréfið

Bréfið til Fílemons Kólossubiskups er bæði stutt og óvenjulegt. Í því er bara eitt erindi. Að biðja biskupinn að fara vel með bréfberann.

Það er nefnilega þannig að pósturinn Onesímus er eigu Fílemons, en er búinn að vera með Páli um hríð og er þeim greinilega mjög hugþekkur. Og nú langar Páli að Fílemon gefi honum frelsi. Býðst meira að segja til að borga ef Fílemon telur þess þurfa.

Reyndar er allt bréfið gegnstílað af orðum um ánauð, bandingja, fanga og þræla. Enda er Páll í tukhúsinu þegar það er skrifað, fyrir utan að vera „bandingi Krists Jesú“ eins og hann orðar það í upphafi bréfsins. Flott og gegnumfært stílbragð.

En allavega, hann langar til að Onesímus fái frelsi. Það er nú fallega hugsað af Páli. Ekki finnst mér textinn þó styðja á óyggjandi hátt þá skoðun inngangsritara að Onesímus sé strokuþræll. Enn síður þykir mér hægt að fullyrða neitt um að hér komi eitthvað meira fram um safnaðarlíf en annarsstaðar í bréfum þessum. Þvert á móti, mætti segja, svo mjög sem öll önnur bréf eru undirlögð af fyrirmælum um hegðun safnaðarmeðlima og hvatningu til öldunga um að framfylgja þeim.

Þetta er þvert á móti prívatmál, þar sem tveir valdamiklir menn hlutast til um eign annars þeirra. Ekkert sérkristið við það. Eða er eitthvað sem bendir til að félagslegur hreyfanleiki þrældómsfólks sé meiri vegna Páls og Kristninnar en hann var í hinum heiðna heimi? Ekki á þessum vitnisburði.

Og varðandi þrælahald þá tekur Páll hvað eftir annað á sig krók til að hvetja þræla til að vera húsbændum sínum undirgefnir, líkir stöðu þeirra jafnvel við samband manns og guðs.

Það er auðvitað auðvelt að skilja hvað honum gengur til – áhugaleysi Páls um að rugga samfélagsbátnum stendur vafalaust í beinu sambandi við þá trú hans að endalokin væru í nánd.

Það virðist vera mat hans – vafalaust rétt – að mál Onesímusar eitt og sér hrófli þar ekki við neinu, og því óhætt að biðja honum frelsisgriða meðan öðrum skuli haldið haldið innan helsisins þar til frelsarinn mikli snýr aftur.


Að Páli lesnum 

Þarmeð er lokið yfirferð minni yfir bréf Páls. Næsta bréf, Hebreabréfið, var lengi talið hans verk, en flestir nú sammála um að svo sé ekki. Síðan koma þeir í beinni röð; Jakob, Pétur, Jóhannes og Júdas (no relation).

Allir geta hlýtt á og tekið mark á siðaboðandanum Páli. Líka þeir sem ekki skrifa undir grunnstoðir hugmynda hans; að trú á Krist og upprisuna frelsi menn og tryggi þeim eilífa sælu að heiminum loknum, og að heimsslitin séu á næsta leyti. Áhugaleysi hans um að bæta samfélag manna almennt er skiljanlegt í þessu samhengi, sem og hans helsta verkefnis – að afla liðsmanna í kristna söfnuði í löndunum norðan og austan Miðjarðarhafs.

Ég hef áður drepið á afleiðingar þess að þessir lykiltextar kristninnar eru bréf, skrifuð til tiltekins hóps í ákveðnum afmörkuðum tilgangi. Það þýðir bæði ákveðna endurtekningu, sem og að kerfisbundin framsetning kenninganna er ekki á dagskrá. Páll þarf bara að skerpa á kenningum sem allir þekkja þegar, einkum þegar hann grunar að menn séu að linast í trúnni.

Guðspjöllin eru ekki heldur neinir sérstakir skýrleikstextar, en þetta tvennt hefur gefið hinni kristnu menntastétt eitthvað að rífast um æ síðan.

Eitt finnst mér merkilegt og ætla að hafa lokaorð um Pálsbréfin. Í þeim örlar varla á útleggingum á orðum eða athöfnum aðalpersónu kristninnar. Páll vitnar sárasjaldan í orð Jesú, talar ekkert um athafnir hans, fæðingargoðsögnin virðist honum ókunnug. Hann túlkar ekki dæmisögurnar (sem þó væri engin vanþörf á) og virðist heilt yfir ekki hafa áhuga á neinu nema upprisunni. Samt var hann í sambandi við Pétur og fleiri lærisveina, sem fylgdu Jesú vissulega eftir allan hans feril, námu vísdóm af vörum hans og horfðu á kraftaverk stór og smá. Allt þetta virðist gleymt, eða í það minnsta ekki í frásögur færandi.

5.25.2015

Þessalóníku- og Tímóteusarbréf

I've got a little list ...

Textinn (Þessalóníka 1, Þessalóníka 2, Tímóteus 1, Tímóteus 2)
Samanburður (Þessalóníka 1, Þessalóníka 2, Tímóteus 1, Tímóteus 2)
Kynning (Þessalóníka 1, Þessalóníka 2, Tímóteus 1, Tímóteus 2)

Tvö bréfapör frá sitthvorum enda starfsævi Páls á hinum kristna akri. Þau bera þess auðvitað merki, og svo skiptir líka máli að þau síðari eru einkabréf, en hin fyrri ekki. Þar er reynt að svara guðfræðilegum spurningum, í þeim síðari er fyrst og fremst verið að stappa stáli í mikilvægan leiðtoga og fyrirmynd söfnuðar sem er í grundvallaraatriðum með teóríuna á hreinu.

Í upphafi fyrra Þessalóníkubréfs minnir Páll okkur enn á hvað hann getur verið góður í því sem hann gerir:

Fyrir augsýn Guðs og föður vors erum vér sífellt minnugir starfs yðar í trúnni, erfiðis yðar í kærleikanum og stöðuglyndis yðar í voninni á Drottin vorn Jesú Krist. (1. 3, leturbreyting mín)

Þetta er alltsvo orðalagið á eldri þýðingu - endurskoðendurnir hafa því miður kreist allan safa úr þessum fögru orðum.

Þetta er hins vegar fallega gert, þó ég kunni vel við sjaldhafnarorðið “langlyndi” sem stóð í stað “þolinmæði” fyrir 2011:

Ég hvet ykkur systkin: Vandið um við iðjulausa, hughreystið ístöðulitla, takið að yður óstyrka, verið þolinmóð við alla. (5. 14, leturbreyting mín)

Páll fer almennt mjög vel með þetta upptalningastílbragð, og beitir því reyndar óspart og oft snilldarlega. Svolítið eins og AC/DC hugsar sinn stílsmáta, ef eitthvað virkar þá er um að gera að hamra á því og hætta aldrei.

Annars er erindi fyrra Þessalóníkubréfsins ekki síst að fyrirbyggja smá misskilning. Nefnilega þann að þeir sem hrökkva upp af áður en heimurinn ferst hafi mögulega keypt köttinn í sekknum með að gerast kristnir, og muni missa af hinni eilífu veislu. Kannast ekki allir við þessa tilfinningu? Ekki? Allavega, það er ekkert að óttast.

Ekki vil ég, systkyn, láta ykkur vera ókunnugt um þau, sem sofnuð eru, til þess að þið séuð ekki hrygg eins og hin, sem ekki eiga von. Því að ef við trúum því að Jesús sé dáinn og upprisinn, þá mun Guð fyrir Jesú leiða ásamt honum fram þau, sem sofnuð eru. 
Því að það segi ég ykkur, og það er orð Drottins, að við, sem verðum eftir á lífi við komu Drottins, munum alls ekki fyrri verða en þau sem sofnuð eru. Þegar Guð skipar fyrir, þegar raust erkiengilsins kveður við og básúna Guðs hljómar mun sjálfur Drottinn stíga niður af himni og þau sem dóu í trú á Krist munu fyrst upp rísa. Þá munum við sem eftir lifum verða hrifin burt ásamt þeim í skýjum til fundar við Drottin í loftinu. Og síðan munum við vera með Drottni alla tíma.  (4. 13–17)

Þá vitum við það. Það skiptir máli við lestur bréfa Páls, og reyndar guðspjallanna líka, að hin boðuðu endalok heimsins, uppgjörið og réttarhöldin, eru yfirvofandi – það er verið að tala við fólk sem mun lifa þessa atburði. Sú staðreynd að þetta hefur ekki gengið þannig fyrir sig hefur örugglega litað skilning fólks sem vill lifa eftir þessum kenningum, stýrt því hvað ber að taka bókstaflega, og átt sinn þátt í að búa til það svigrúm að ekki skuli taka allt bókstaflega.

Í síðara Þessalóníkubréfinu staldraði ég við annað þema sem lestur nýja testamenntisins kveikir:

Ekki kemur dagurinn nema fráhvarfið komi fyrst og maður lögleysisins, komi fram, sonur glötunarinnar, sem setur sig á móti Guði og hreykir sér yfir allt sem heitir Guð eða helgur dómur. Hann sest í musteri Guðs og gjörir sjálfan sig að Guði. 
Minnist þið ekki þess, að ég sagði ykkur þetta meðan ég var enn þá hjá ykkur? Þið vitið hvað aftrar honum nú. Hann á að bíða síns tíma. Því leyndardómur lögleysisins er þegar farið að starfa en fyrst verður að ryðja þeim burt sem stendur í vegi. Þá mun lögleysinginn opinberast en Drottinn Jesús mun koma og birtast, tortíma honum með anda munns síns og gera hann að engu. Þegar Lögleysinginn kemur er Satan að verki með alls kyns furðuverkum, lygatáknum, undrum og með alls konar ranglætisvélum sem blekkja þau sem eru á glötunarleið. Þau glatast af því að þau vildu ekki þiggja kærleikann til sannleikans svo að þau mættu verða hólpin. Þess vegna sendir Guð þeim megna villu, til þess að þau trúi lyginni. Þannig verða þau öll dæmd, sem trúðu ekki kærleikanum, en höfðu velþóknun á ranglætinu. (2. 3–12, leturbreyting mín)

Það er þessi hugsun um að hið illa sé í senn andstæðingur (sem er orðrétt þýðing hebreska orðsins “Satan”) og afl á vegum Guðs til að reyna hina veiklunduðu. Freistingarnar virðast stundum vera á hans vegum, og jafnvel nauðsynlegar til að vilji hans geti orðið. Ekki ósvipað skítverkinu sem Júdas, Pílatus og valdaklíka Gyðinga þurftu að vinna til að fórnardauði Krists gæti átt sér stað.

Það er þessi tvöfalda sýn sem upplifist utan frá eins og mótsögn og rökleysa. Ef saga mannkyns er drama samið af almáttugum skapara sem enn heldur í alla spotta, þá er bæði óréttlátt að refsa þeim sem hann kýs að hafa með svarta hatta, og þó sérstaklega þegar það er eins og svarthattagengið gegni mikilsverðu hlutverki í sögunni - hún óhugsandi (eða allavega óþolandi leiðinleg) án þess.

Og engar helvítis afætur takk:

Ég heyri, að nokkur meðal yðar slæpast og vasast í því sem þeim kemur ekki við. Slíkum mönnum býð ég og áminni vegna Drottins Jesú Krists að vinna kyrrlátlega og sjá fyrir sér sjálfir. (3. 11–12)

Þetta hefði Lóan hans Þorsteins Eggertssonar, afskiptakrákan sú, ekki orðað betur. Tökum samt eftir því að þarna sleppa endurskoðendurnir að hafa konurnar með í áminningarorðum Páls.

Já og svo eiga allir/öll að ganga í takt:

En þið, systkin, þreytist aldrei gott að gjöra. En ef einhver hlýðir ekki orðum mínum í bréfi þessu, þá takið eftir þeim manni [Í fyrri þýðingu: merkið yður þann mann, sem er flottara]. Slítið samneyti við hann, þá kann hann blygðast sín. En álítið hann þó ekki óvin, heldur áminnið hann sem bróður eða systur. (3. 11–13)


Tímóteus

Bréfin til Tímoóteusar eru fremst í stuttri röð einkabréfa Páls til nafngreindra samverkamanna sinna. Þau eru svo sem ekkert eðlisólík safnaðarbréfunum, svipað form og sami penni. Þó er örlítið léttari tónn í þeim og svo bregður fyrir svona skemmtilegum “mannlegum” smáatriðum sem einmitt rata einatt í prívatpóst:

Fær þú mér, þegar þú kemur, möttulinn, sem ég skildi eftir í Tróas hjá Karpusi, og bækurnar, einkanlega skinnbækurnar. (Seinna bréf 4. 13)

Annars er Páll eins og vant er með áhyggjur af hreinleika kenningarinnar:

Þegar ég var á förum til Makedóníu, hvatti ég þig að halda kyrru fyrir í Efesus. Þú áttir að bjóða sumum mönnum að fara ekki með villukenningar og gefa sig ekki að kynjasögum og endalausum ættartölum er fremur efla þrætur en trúarskilning á ráðstöfun Guðs. (Fyrra bréf, 1. 3–4, leturbreyting mín)

Kynjasögur og endalausar ættartölur? Ágætis undirtitill á sumar bækur Gamlatestamentisins. Já og auðvitað Íslendingasögurnar. Í eldri þýðingu voru það reyndar „ævintýri“, sem er alls ekki síðra.

Páll er flinkur að vinna með eigin status í þessum textum. Sveiflast punkta á milli frá því að vera aumastur allra, ekkert nema auðmýktin og feimnin, yfir í að vera sá sem valdið hefur, í það minnsta tilvísunarvald:

Henni [trúnni, innskot mitt] hafa sumir hafnað og liðið skipbrot á trú sinni. Í tölu þeirra eru þeir Hýmeneus og Alexander, sem ég hef selt Satan á vald, til þess að hirtingin kenni þeim að hætta að guðlasta.  (Fyrra bréf 1. 19–20, leturbreyting mín)

Og auðvitað eru upptalningar. Hér er t.d. ein úr þriðja kafla fyrra Tímóteusarbréfs þar sem tilgreindar eru hæfniskröfur fyrir biskupsembætti. Biskup þarf að vera:


  • Óaðfinnanlegur
  • Einkvæntur
  • Bindindissamur
  • Hóglátur
  • Háttprúður
  • Gestrisinn
  • Góður fræðari
  • Ekki drykkfelldur 
  • Ekki ofsafenginn
  • Gæfur
  • Ekki deilugjarn
  • Ekki fégjarn
  • Veitir góða forstöðu heimili sínu 
  • Halda börnum sínum í hlýðni með allri siðprýði 
  • Ekki vera nýr í trúnni
  • Hafa góðan orðstír hjá þeim sem standa fyrir utan 


Ég skrifa og/eða editera stundum atvinnuauglýsingar. Þær eru flestar nákvæmlega svona, að viðbættum kröfum um að vera góður í ensku og Excel.

Og hér er önnur krassandi úr því seinna:

En það skalt þú vita að á síðustu dögum munu koma örðugar tíðir. Menn verða sérgóðir, fégjarnir, raupsamir, hrokafullir, illmálgir, óhlýðnir foreldrum, vanþakklátir, guðlausir, kærleikslausir, ósáttfúsir, rógberandi, taumlausir, grimmir og andsnúnir öllu góðu, sviksamir, framhleypnir, drambsamir og elska munaðarlífið meira en Guð. Þeir hafa á sér yfirskin guðhræðslunnar, en afneita krafti hennar. Forðastu þá. (Síðara bréf 3. 1–5)

Svona pakk verður sko aldrei biskup!

Áherslan í síðara bréfinu er annars mest á að stappa stálinu í Tímóteus, já og leggja honum og söfnuðinum nokkrar lífsreglur í leiðinni.

Slúttum þessari lesskýrslu með kostulegum kafla úr því fyrra um hvernig á að koma fram við ekkjur, en þó einkum um hvernig á að greina þær frá öðrum konum:

Heiðra ekkjur, sem í raun og veru eru ekkjur. En ef einhver ekkja á börn eða barnabörn þá læri þau fyrst og fremst að sýna rækt eigin heimili og endurgjalda foreldrum sínum, því að það er Guði þóknanlegt. 
Sú sem er ekkja í raun og veru og á engan að festir von sína á Guð og ákallar hann stöðugt og biður nótt og dag. En hin bílífa er lifandi dauð. 
Brýn þetta fyrir þeim til þess að þær sæti engu ámæli. 
En ef einhver sér ekki fyrir skylduliði sínu, sérstaklega sínum nánustu, þá hefur hún afneitað trúnni og er verri en vantrúuð. 
Ekkja sé ekki tekin á skrá yfir ekkjur nema hún sé orðin fullra sextíu ára, eingift og lofsamlega kunn að góðum verkum. Hún verður að hafa fóstrað börn, sýnt gestrisni, þvegið fætur heilagra, hjálpað bágstöddum og lagt stund á hvert gott verk. 
En tak ekki ungar ekkjur á skrá. Þegar þær hvatir véla þær frá Kristi vilja þær giftast og gerast þá sekar um að brjóta sitt fyrra heit. Og jafnframt temja þær sér iðjuleysi, rápandi hús úr húsi, ekki einungis iðjulausar heldur einnig málugar og hlutsamar og tala það, sem eigi ber að tala. 
Ég vil því að ungar ekkjur giftist, ali börn, stjórni heimili og gefi andstæðingnum ekkert tilefni til ills umtals. Nokkrar hafa þegar horfið frá til fylgis við Satan. (Fyrra bréf, 5. 3–15, leturbreyting mín)

Dásamleg blanda af skynsemi, manngæsku og almennu glóruleysi. Ætli embættismenn ESB í Brüssel hefðu gert þetta öllu betur?

PS: Ú á trúvillinga!

5.21.2015

Bréf Páls til Galata-, Efesus-, Filippí- og Kólossumanna

I am the way!

Textinn: (Galata, Efesus, Filippí, Kólossu)
Samanburður (Galata, Efesus, Filippí, Kólossu)
Fræði (Galata, Efesus, Filippí, Kólossu)


Textar þeir sem við höfum og eignaðir eru Páli frá Tarsus eru allir af sama taginu: Bréf til tiltekinna söfnuða eða einstaklinga. Þeir eru ætlaðir fólki sem hann þekkir og/eða hann veit að eru vel heima í hugmyndum hans um merkingu lífs og dauða Krists og þýðingu þeirra fyrir mannkynið, ekki síst þá sem aðhylltust þessar hugmyndir.

Við heyrum Pál því aðeins „predika yfir kórnum“, ef svo má segja. Fyrir vikið er hér hvergi skýr og kerfisbundin framsetning hugmyndanna – útlistun þeirra fyrir þá sem eru ekki þegar sannfærðir.

Reyndar er einn sterkasti þráðurinn sá að „endursannfæra“ þá sem Páll hefur frétt að séu á villigötum, en því miður að mestu án þess að hann geri grein fyrir í hverju villurnar séu fólgnar, og án þess að hans eigin hugmyndir séu ítrekaðar nema í algerum grundvallaratriðum.

Mest er þetta á forminu: „Ég hef heyrt að þið séuð að hlusta á einhverja vitleysinga. Hættiði því og munið hvað ég sagð ykkur. Það er allt rétt, Jesú birtist mér og sagði mér það sjálfur.“

Annar fyrirferðarmikill þráður, bæði í þeim bréfum sem ég þef þegar skrifað um og þeim sem hér eru til umræðu er réttlæting þess að heiðingjar, ekki-gyðingar, óumskornir, geti og eigi að gerast kristnir, en þurfi samt sem áður ekki að gerast gyðingar – þurfi hvorki að leggjast undir lögmálið né hnífinn.

Sá þriðji er síðan brýningar um skikkanlega hegðun og að temja sér hina ýmsu mannkosti. Þessir kaflar eru gjarnan aftarlega í bréfunum og þarna fer mælskumaðurinn Páll oft á miklum kostum. Það er líka þessi Páll sem helst fer fram með eitthvað sem okkur þykir hæpið í dag.

Stundum tekur hann reyndar fram að hann hafi svo sem ekkert guðlegt kennivald um veraldlega hluti.

Almennt verður þetta nú smám saman kunnuglegt eftir því sem fleiri bréf eru lesin. Þá staldrar lesandinn kannski helst við það sem er óvenjulegt, eða sýnir nýjan vinkil.


Galata

Hér er umskurnarþráhyggjan í nokkrum forgrunni, sem og aðrar hliðar á stöðu kristinna manna af heiðnum uppruna, og hvernig trúin er komin í stað lögmálsins. Og Páll er svo sannarlega viss í sinni sök:

En þótt jafnvel vér eða engill frá himni færi að boða yður annað fagnaðarerindi en það sem ég hef boðað ykkur, þá sé hann bölvaður. Eins og ég hef áður sagt, eins segi ég nú aftur: Ef nokkur boðar ykkur annað fagnaðarerindi en það, sem það hafið numið þá sé hann bölvaður. (1.8–9)

Það fer minna fyrir rökstuðningi fyrir hinu eina sanna fagnaðarerindi. Enda kannski ekki sérlega rökstyðjanleg hugmynd, þessi með að trú á að Kristur sé Guðs sonur og trú á hann muni frelsa þann sem hana játar. Maður verður einfaldlega bara að taka hana trúanlega, ef svo má segja. Nema maður sé til í að líta á svona glæsilega bókmenntagreiningu sem röksemdafærslu:



Segið mér, þið sem viljið vera undir lögmáli, heyrið þið ekki hvað lögmálið segir? Ritað er, að Abraham átti tvo sonu, annan við ambáttinni, en hinn við frjálsu konunni. Sonurinn við ambáttinni var fæddur á náttúrlegan hátt, en sonurinn við frjálsu konunni var fæddur samkvæmt fyrirheiti. Þetta hefur óeiginlega merkingu: Konurnar merkja tvo sáttmála: Annar er sá frá Sínaífjalli og elur börn til ánauðar, það er Hagar; en Hagar merkir Sínaífjall í Arabíu og samsvarar hinni núverandi Jerúsalem, því að hún er í ánauð ásamt börnum sínum. En Jerúsalem,  sem er í hæðum, er frjáls og hún er móðir vor, því að ritað er:

Ver glöð, óbyrja, sem ekkert barn hefur átt! 
Hrópa og kalla hátt, þú sem ekki hefur jóðsjúk orðið! 
Því að börn hinnar yfirgefnu eru fleiri 
en hinnar, sem manninn á. 

En þér, bræður mínir og systur, eruð börn Guðs eins og Ísak af því að hann gaf fyrirheit um ykkur. En eins og sá, sem fæddur var á náttúrlegan hátt, ofsótti forðum þann sem fæddur var á undursamlegan hátt, svo er það og nú. En hvað segir ritningin? 
„Rek burt ambátt þessa og son hennar, því að ekki skal ambáttarsonurinn taka arf með syni frjálsu konunnar.“ Þess vegna, bræður mínr og systur, erum vér ekki ambáttar börn, heldur börn frjálsu konunnar.  (4. 21–31)

Flott. Og allir kannast við hvað það er kitlandi tilfinning að sjá sig sem (mikilvægan) þátttakanda í stóru drama.

Gaman hefði samt verið að fá aðeins meiri útlistun á hverjar hinar hættulegu rangtúlkanir eru.


Efesus

Ekki veit ég hvort það skiptir miklu máli um innihald bréfsins, en það skrifar Páll úr fangelsi, eða kannski öllu heldur varðhaldi, sem hann var hnepptur í að undirlagi sinna fyrrum bandamanna í Faríseaflokknum.

Einhvernvegin virðist Páli takast að hafa eitthvað í hverri bók sem gersamlega gengur fram af manni. Í bréfinu til Efesusmanna er það þetta:



Hugsun þeirra [heiðingjanna, innskot mitt] er allslaus, skilningur þeirra blindaður og þeir eru fjarlægir lífi Guðs vegna vanþekkingarinnar, sem þeir lifa í og síns harða hjarta.  Þeir eru tilfinningalausir og hafa ofurselt sig lostalífi, svo að þeir fremja alls konar siðleysi af græðgi. (4. 17–19, mínar leturbreytingar)

Það dugar ekkert minna. þeir sem ekki eru á bandi Páls eru ófærir um að hugsa, skilja ekki neitt og hafa ekki tilfinningar. Sennilega alveg á mörkum þess að teljast hryggdýr.

Já og svo þetta:



Þrælar, hlýðið jarðneskum húsbændum ykkar með lotningu og ótta af einlægni hjartans, eins og það væri Kristur. (6. 5)

Páll beinir nokkrum sinnum orðum sínum til þræla og þá einatt í þessum tón. Hef ekki heyrt neinn af þeim sem sækja visku um almenna hegðun og viðhorf til veraldlegra mála í bréfin halda þessari speki á lofti.

Ég reyni almennt að hafa lesaugun opin þegar talað er um yfirnáttúrulegar verur aðrar en heilaga þrenningu. Um þetta eru merkilega fá dæmi í bókinni góðu. Stundum er reyndar óljóst hvort aðrir guðir en Guð séu til eða ekki, og svo loftið þykkt af illum öndum í guðspjöllunum. En hér er nýr fýr kynntur til sögunnar – eða kannski gamall undir nýju tignarheiti:



Þið voruð dauð vegna afbrota ykkar og synda, sem þið lifðuð í áður samkvæmt aldarhætti þessa heims, að vilja valdhafans í loftinu, anda þess, sem nú verkar í þeim, sem ekki trúa. Eins lifðum við öll fyrrum, lutum  jarðbundnum girndum, gerðum að sem okkur lysti og refsidómur Guðs vofði yfir okkur eins og öðrum mönnum (2. 1–3, leturbreytingar mínar)

og aftur



Að lokum: Styrkist í Drottni og krafti máttar hans. Klæðist alvæpni Guðs til þess að þér getið staðist vélabrögð djöfulsins. Því að baráttan, sem vér eigum í er ekki við menn af holdi og blóði heldur við tignirnar og völdin, við heimsdrottna þessa myrkurs, við andaverur vonskunnar í himingeimnum. (6. 10–12, leturbreytingar mínar)

Hér er mjög sterk sannfæring fyrir að djöfullinn sé raunverulegur, og raunverulegur mótherji Guðs og Krists og kristinna, birtist í öllu atferli heiðingjanna og búi á himnum.

Að lokum skulum við gleðjast yfir þessari skrautlegu grein:



Sérhver okkar þáði af Kristi sína náðargjöf. Því segir ritningin: „Hann steig upp til hæða, hertók fanga og gaf mönnunum gjafir.“ En „steig upp“, hvað merkir það annað en að hann hafi einnig stigið niður í undirdjúp jarðarinnar? Sá, sem steig niður, er og sá, sem upp sté, upp yfir alla himna til þess að fullna allt. (4. 7–10)

Það er ekki mjög oft sem Páll vitnar í ritninguna, og stundum finnast þeir staðir sem hann vitnar í hvergi. Hér er hann hinsvegar með 68. Davíðssálm í huga, en þar segir í 19. versi:



Þú steigst upp til hæða
hafðir á burtu bandingja
tókst við gjöfum frá mönnum
jafnvel uppreisnarmönnum.

Close enough, þó Páll víxli reyndar gefanda og þiggjanda. Sælir eru báðir. En átt- og rökvísinni í seinni hlutanum geta allir dáðst að.


Filippí

„Bréf gleðinnar“ segir inngangur útgefanda að Filippíbréfið sé kallað. Ég er að hugsa um að kalla það „biskupsbréfið“ eða þá „djáknabréfið“, en hér koma þessi tvö starfsheiti fyrir í fyrsta sinn að því ég best fæ séð. Það er sumsé komin kirkja í Filippíuborg. Sem auðvitað er gleðiefni.

Verra samt að hún virðist vera á villigötum. Allavega segir inngangurinn að bréfið snúist um að leiðrétta „villukenningar“, m.a. um „fortilveru Krists“. Nú er alveg vitað og viðurkennt að hugmyndir um þetta mál voru mjög á reiki og liðu aldir þar til einhverskonar almenn sátt myndaðist í málinu. En gott að það sé á hreinu frá sjónarhóli útgefanda að þetta sé svona klippt og skorið.

Páll leggur sumsstaðar áherslu á að kristnir menn eigi að sjá fyrirmynd í Kristi. Að mörgu leyti geta fleiri en kristnir tekið undir það – jafnvel guðlausir húmanistar geta ýmislegt sótt til bæði orða og gerða meistarans. Það þarf samt að passa sig á á eigna honum ekki allar dygðir:

Verið með sama hugarfari sem Jesús Kristur var. 

Hann var í Guðs mynd. 
En hann fór ekki með það sem feng sinn að vera Guði líkur. 
Hann svipti sig öllu, tók á sig þjóns mynd 
og varð mönnum líkur. 
Hann kom fram sem maður, 
lægði sjálfan sig 
og varð hlýðinn allt til dauða, 
já, dauðans á krossi. (2. 5–8, leturbreyting mín)

Mikið er setningin „hann fór ekki með það sem feng sinn að vera Guði líkur“ falleg. En „hlýðinn“?! Really? Talandi um villukenningar.

Að lokum skulum við, eins og Páll, minnast þeirra Evódíu og Sýntýke.

Ég áminni Evodíu og Sýntýke að vera samlyndar vegna Drottins. Já, ég bið einnig þig, trúlyndi samþjónn, hjálpa þú þeim, því að þær börðust með mér við boðun fagnaðarerindisins, ásamt Klemens og öðrum samverkamönnum mínum, og standa nöfn þeirra í lífsins bók. (4. 2–3)

Gaman að vitnisburði um að konur hafi a.m.k. í upphafi mátt láta í sér heyra. Verst að þær virðast komnar í hár saman. En gott að þeirra gamla vopnabróður skuli þykja ómaksins vert að segja þeim að hætta þessu veseni þar sem hann situr í fangaklefa sínum og heimurinn um það bil að líða undir lok.


Kólossu


Svosem ekki mikið um þetta bréf að segja sem ekki hefur þegar verið sagt um önnur. Sama uppbygging, sami boðskapur og áþekkt orðalag.

Hér er þó gaman að sjá að Páll sér ekkert að því að hinir kristnu létti sér lífið svona stundum og skelli skollaeyrum við vandlæturum úr eigin röðum:



Enginn skyldi því dæma ykkur fyrir mat eða drykk eða það sem snertir hátíðir, tunglkomur eða hvíldardaga. Slíkt er aðeins skuggi þess, sem koma átti. Veruleikinn er Kristur. Látið þá ekki taka af ykkur hnossið sem stærast af auðmýkt sinni og engladýrkun og státa af sýnum sínum. Þeir hrokast upp af engu í sjálfshyggju í stað þess að halda sér við hann sem er höfuðið og styrkir allan líkamann og tengir hann saman með taugum og böndum, svo að hann vex eins og Guð vill.
Fyrst þið dóuð með Kristi undan valdi heimsvættanna, hvers vegna hagið þið ykkur þá eins og þið lifðuð lífi þessa heims og látið leggja fyrir yður boð eins og þessi: „Snertu ekki, bragðaðu ekki, taktu ekki á“? – Allt mun þetta þó eyðast við notkun! – mannaboðorð og mannasetningar! Þó hefur þetta að sönnu orð á sér sem speki, slík sjálfvalin dýrkun og auðmýking og harðneskja við líkamann. En gildi hefur það ekkert, fullnægir aðeins eigin hvötum. (2. 16–23)

Púrítanar og sjálfstyptarar allra tíma hafa líklega hoppað yfir þessi orð frjálslynda postulans.





5.15.2015

Kórintubréfin

Af höfði konunnar og upprunavottuðu keti

Textinn
Samanburður
Fræði

Eftir lestur bréfanna til Rómverja og Kórintumanna finnst mér ég farinn að fá ágæta tilfinningu fyrir bréfritaranum Páli.

Hún er reyndar ansi mótsagnakennd, eins og hann sjálfur. Og langtífrá viðfelldinn heilt yfir.

Um mælskuna þarf ekki að rífast. Hér skrifar vel menntaður maður sem kann öll trixin í hinni þykku bók sem gríska málsvæðið, með sína retórísku ástríðu, hefur safnað í. Það er frekar að nautn höfundar af mælskubrögðum beri innihaldið ofurliði, þegar hann sprautar andstæðu- og hliðstæðupörum yfir blaðsíðurnar eins og pylsusali tómatsósu eða graffari á vegg.

Og óneitanlega virkar það að skrifa um stóru málin – eilíft líf, óendanlega gæsku, tamarkalaust vald, hin yfirvofandi endalok heimsins – eins og hrossasterar á svona mann, líkt og á spámenn og höfunda spekirita forðum.

Allt verður dálítið absólútt.

Sem er óheppilegt þegar menn eru ekki alveg búnir að negla skilaboðin, og Páll er klárlega ekki búinn að því. Sundum svolítið eins og hann sé að hugsa „upphátt“ við bréfritunina. Þannig staldraði ég við ólíkar hugmyndir, eða þróun hugmyndar, um hvort verk, lögmálshlýðni eða trú réttlætti mennina í Rómverjabréfinu, sem allt er staðhæft.

Þessa sér enn stað í Kórintubréfunum, en þar er þó miklu minna pláss fyrir svona, enda minni kenningasmíði. Hér er Páll meira að siða menn til, slökkva tiltekna elda sem hann hefur frétt af og sníkja peninga fyrir söfnuðinn í Jerúsalem. Já og segja frá sjálfum sér. Bréfritari er snöggtum fyrirferðarmeri persóna í þessum bréfum en þeim fyrri, og tóntegundin sú sem stundum er kölluð “humblebrag”, og þykir ekki sérlega fín.

Eitt af því sem Páll hefur frétt að þurfi að hnykkja á eru hjúskaparmálin. Athygli vekur áherslan sem hann leggur á jafnræði karls og konu, gagnkvæmar skyldur og að því er virðist jafnræði. Það á reyndar eftir að kveða við annan tón.

Almennt er þessi hjónabandsráðgjöf Páls frekar líbó. Er jafnvel á því að kynlif heitbundinna sé í góðu lagi, svo fremi viðkomandi giftist síðar (7. 36) Á hinn bóginn þykir honum almennt æskilegt að kynlífi sé stillt í verulegt hóf, enda heimurinn að farast á næstu dögum og um nóg annað að hugsa en stundarfró og svo bleyjuskipti í framhaldinu. Hlutverk hjónabandsins er aðallega að stemma stigu við saurlífi og gæta sín á freistingum. Best auðvitað að gera það aldrei. Páll tekur skýrt fram að þetta sé ábending frá honum sjálfum en ekki valdboð að ofan, og bætir svo við:

En þess óska ég að allir menn væru eins og ég er sjálfur en hver hefur sína náðargjöf frá Guði, einn þessa og annar hina. (7. 7)

Blessaður karlinn. Þetta kemur víst fyrir alla einhverntíman.

Annars er hinn frjálslyndi Páll frekar viðkunnanlegu gaur. Hann birtist t.d í 8. kafla fyrra Kórintubréfs  þar sem talað er um það mikla tabú um kjöt af fórnardýrum. Þar birtist allt í senn, hin gyðinglega obsessjón um hreint og óhreint og snilldarleg orðfimin og svo ekki síst óþol Páls gegn því að kveða skýrt að orði. Svo virðist sem öllum sé þannig séð frjálst að éta þetta ket, enda goðin sem þeim eru fórnuð ekki til (eða hvað?) en vissulega er betra ef það er ekki gert og þeir sem vita betur eiga að vera hinum fákænu og ketsvöngu fyrirmynd.

Allt er leyfilegt en ekki er allt gagnlegt. Allt er leyfilegt en ekki byggir allt upp. Enginn hyggi að eigin hag heldur hag annarra.  Allt það sem selt er á kjöttorginu getið þið etið án nokkurra eftirgrennslana vegna samviskunnar. Því að jörðin er Drottins og allt sem á henni er. (10. 22–26)

„Allt er leyfilegt en ekki er allt gagnlegt“ finnst mér svolítið skemmtileg speki, þó tæpast sé hún sérlega fókuserað leiðarljós í amstri dagsins. En þó Páll sé vissulega svolítið að skipta sér af hversdagsbjástri fólks þá er fókusinn alltaf á tvennt: Að boða rétta trú og búa alla undir hin yfirvofandi endalok.

Eitt af fallegri leiðarstefjum bréfanna er sú áhersla sem Páll leggur á að allir eigi að lifa og biðja og trúa eins og hæfileikar þeirra, þjóðfélagsstaða og geta stendur til. Allir hafa eitthvað til síns ágætis og það mikilvæga er að beina því ágæti í réttar áttir, frekar en að rembast við að vera annað en maður er:

Mismunur er á náðargáfum en andinn er hinn sami, mismunur er á þjónustusörfum en Drottinn hinn sami.  Mismunur er á framkvæmdum en Guð hinn sami sem öllu kemur til leiðar í öllum. Þannig birtist andinn sérhverjum manni til þess að hann geri öðru gagn. Einum gefur  andinn gáfu að mæla af speki, öðrum gefur sami andi kraft til að mæla af þekkingu. Hinn sami andi veitir einum trú, öðrum lækningagáfu og öðrum kraft til að framkvæma undur. Einn fær spádómsgáfu, annar hæfileika að sannreyna anda, einn að tala tungum og annar að útleggja tungutal. Öllu þessu kemur einn og sami andinn til leiðar og hann útbýtir hverjum einum eftir vild sinni.  (12. 4–11)

Kærleikskaflinn frægi og fallegi kemur í beinu framhaldi af þessu. Kærleikur – agape – ást er samnefnarinn og leiðarljósi í hinu fjölbreytta brölti í mannhafinu.

Skuggahliðin á hugsuninni um að hver geri það sem hann gerir best er síðan áhersla á að hrófla ekki við þjóðfélaginu, berjast ekki fyrir réttlæti eða breytingum í þessu lífi, lúta yfirvöldum og halda sig við sinn leista. Þannig talar t.d. sá Páll sem í Rómverjabréfinu segir ÖLL yfirvöld innblásin og vottuð af Guði.

Og þó gagnkvæm harmónía og eindrægni sé leiðarstefið í hjúskaparkaflanum hér að ofan, og kærleikurinn hið allra helgasta samkvæmd stóra hittara Fyrra Kórintubréfs þá líður ekki á löngu þar til Páll skrifar þetta:

En ég vil, að þér vitið að Kristur er höfuð sérhvers karlmanns, að karlmaðurinn er höfuð konunnar og Guð höfuð Krists.  [...] Karlmaður á ekki að hylja höfuð sitt því að hann er ímynd Guðs og endurspeglar dýrð hans en konan er vegsemd mannsins. Því ekki er karlinn af konunni kominn, heldur konan af karlinum og ekki var heldur karlinn skapaður vegna konunnar heldur konan vegna karlsins. (11. 3–9)

og – svona til að bíta höfðið af skömminni:

Dæmið sjálf: Sæmir það konu að biðja til Guðs berhöfðuð? Kennir ekki sjálf náttúran ykkur að ef karlmaður ber sítt hár, þá er það honum vansæmd en ef kona ber sítt hár, þá er það henni sæmd? (11. 13–15 – leturbreyting mín)

Æ, kom on Mr. P!

Ein afleiðing þess hvað þetta mikla kennivald er óskýrt og ósammkvæmt sjálfu sér á köflum er skálkaskjólið nokkuð rúmgott sem textinn veitir misvel innrættu fólki til að fara sínu fram. Þannig virðist sem kaþólska kirkjan, sem öldum saman stóð gegn því að Biblían væri aðgengileg á þjóðtungum lýðsins og brenndi og pyntaði þá sem dirfðust til að reyna slíkt, hafi ekki lesið þennan bút:

Sá sem talar tungum biðji því um að geta útskýrt það sem hann segir. Því biðjist ég fyrir með tungum biður andi minn að vísu en skilningur minn er ávaxtalaus. Hvernig er því þá farið? Ég vil biðja með anda en ég vil einnig biðja með skilningi. Ég vil lofsyngja með anda en ég vil einnig lofsyngja með skilningi. Því ef þú lofar Guð með anda hvernig á þá sá venjulegur maður sem er viðstaddur að geta sagt amen við þakkargjörð þinni þar sem hann skilur ekki hvað þú ert að segja? (14. 13–17, leturbeyting mín)

Þetta er nú alveg sæmilega skýr fyrirmæli um að skilningur+innblástur trompar innblásturinn einberann. Kjósi maður að skilja það svo.

En þeim mun gaumgæfilegar hafa kirkunnar menn rýnt í og (of)túlkað boðskapinn nokkrum línum neðar, þar sem Páll segir konum að þegja í söfnuðinum, en af þeirri setningu ku sú ályktun dregin – enn í dag – að konur geti ekki verið prestar. (14. 34–35)

Annað bréfið bætir síðan litlu markverðu við, bæði styttra og rýrara í roði en það fyrra. Þó má hafa mjög gaman af hve fimlega Páll dansar kringum þann heita graut að minna Kórintumenn á að inna af hendi áður lofaðan fjárstuðning, en það efni kemur reyndar líka við sögu í fyrra bréfinu.

Og svo er hann auðvitað fjári mælskur, helvítið á honum:

Í engu vil ég gefa neinum tilefni til ásteytingar, ég vil ekki að þjónusta mín sæti lasti. Í öllu læt ég sjást að ég er þjónn Guðs: með miklu þolgæði í þrengingum, nauðum og andstreymi, þegar ég hef mátt þola barsmíðar, verið í fangelsi, orðið fyrir aðsúg, í erfiði mínu, andvökum og sulti, með grandvarleik ekkingu, þolinmæði og mildi, með heilögum anda, með falslausum kærleika, með orði sannleikans, með krafti Guðs, með vopnum réttlætisins til sóknar og varnar, í heiðri og vanheiðri, lasti og lofi. Þótt talinn sé villumaður segi ég sannleikann, sagður óþekktur en er alþekktur, kominn í dauðann og samt lifi ég, tyftaður og þo ekki deyddur, hryggur en þó ávallt glaður, fátækur en auðga þó marga, öreigi en á þó allt. (2. bréf 6. 3–10)

Jájá, þú ert frábær Palli. Réttu mér sauðalærið atarna, það var á tilboði á musteriströppunum áðan.

5.11.2015

Rómverjabréfið

Til þeirra er málið varðar

Textinn
Samanburður
Fræði

Á háskólaárum mínum tíðkaðist að heimspeki- og guðfræðinemar héldu svokallaðar  „samdrykkjur“. Þá hittist fólk yfir bjór, flutt voru framsöguerindi og málin rædd, með minnkandi rökvísi en vaxandi hávaða og (þegar best lét) skemmtanagildi eftir því sem á leið.

Mér er ein þeirra minnisstæð fyrir það að einn úr „okkar“ röðum gerði „andstæðingana“ alveg brjálaða með því að kalla guðfræði „isma í heimspeki“. Eftir á að hyggja skil ég ekki alveg fjaðrafokið, fyrir utan móðgununa sem má með góðum vilja fá út úr því að finna sig undirskipaðan þegar maður finnst sín fræði þau æðstu. Ekki held ég samt að heimspekingum finnist sérstök lítilsvirðing þegar þeirra grein er kölluð „þerna vísindanna“.

Hitt er annað mál að Biblían minnir að langstærstum hluta ekki vitund á heimspekirit. Aðeins örfáar bækur hennar bera á borð eitthvað sem mætti kalla kenningu og/eða speki.

Rómverjabréfið er ein þeirra.

Reyndar segir í inngangi bréfsins í nýjustu biblíuútgáfunni að „Hvergi hefur Páll gert fyllri grein fyrir kenningu sinni …“ Sem má örugglega til sanns vegar færa. Og mér finnst jafnframt ljóst að hér er orðið „kenning“ best skilið heimspekilegum skilningi.

Það er best að taka strax fram að því fer fjarri að ein yfirferð yfir þessa bók geri lesandanum kleyft að gera grein fyrir boðskap hennar og innihaldi. Þetta er nefnilega teóría, ekki saga eða lögfræði, eða staglkennd “speki”. Það hjálpar reyndar ekki að hún er dálítið mótsagnakennd við fyrstu sýn. En hér má vafalaust lengi lesa og greina til að átta sig á hvað hangir á spýtu þessa mikilvægasta höfundar hinna kristnu trúarbragða. Hér eru allavega fyrstu viðbrögð.

Kenning Páls hér er fyrst og fremst, og rækilega áhömruð, að trú á Jesú og upprisuna frelsi mann frá synd. Reyndar fer amk tvennum sögum af þessu í bréfinu. Fyrst er það:

Ekki munu menn réttlætast fyrir Guði með því að hlýða á lögmálið heldur verða þeir réttlættir sem breyta eftir því. (1. 13)

en skömmu síðar heitir það:

Enginn maður réttlætist fyrir Guði með verkum í hlýðni við lögmálið en lögmálið kennir hvað sé synd. (3. 19)

og loks, níu versum síðar:

Ég álít að maðurinn réttlætist af trú án lögmálsverka. (3. 28)

Það er samt ekki endilega sanngjarnt að afskrifa guðfræðinginn/heimspekinginn Pál fyrir þessa að því er virðist hróplegu ósamkvæmni. Svipað er upp á teningnum í því sem haft er eftir sjálfum Kristi, þ.e. tvíbent afstaða til Lömálsins, þ.e. grundvallarsiðareglna Gyðingdóms.

Og erindi Páls í bréfinu til Rómarsöfnuðarins er jú að reyna að koma því heim og saman hvernig óumskorin allra þjóða kvikindi geti verið Kristin án þess að gerast um leið Gyðingar, sem er ekki í boði.

Útkoman er kannski ekki skotheld heimspeki en prýðileg trú. Er það ekki annars?

Það býr allavega eitthvað gott að baki þegar menn skrifa svona brýningu um almennilega framkomu:

Elskan sé flærðarlaus. Hafið andstyggð á hinu vonda, en haldið fast við hið góða. Verið ástúðleg hvert við annað í bróðurlegum kærleika og keppist um að sýna hvert öðru virðingu. Verið ekki hálfvolg í áhuganum, verið brennandi í andanum. Þjónið Drottni. Verið glöð í voninni, þolinmóð í þjáningunni, staðföst í bæninni. Takið þátt í þörfum heilagra. Leggið stund á gestrisni.

Blessið þá, er ofsækja ykkur, blessið en bölvið þeim ekki. Fagnið með fagnendum, grátið með grátendum. Berið sama hug til allra, verið ekki stórlát, umgangist fúslega lítilmagna. Oftreystið ekki eigin hyggindum. Gjaldið engum illt fyrir illt. Stundið það sem fagurt er fyrir sjónum allra manna. Hafið frið við alla menn að því leyti sem það er unnt og á ykkar valdi. Leitið ekki hefnda sjálf, mín elskuðu, látið reiði Guðs um að refsa eins og ritað er: „Mín er hefndin, ég mun endurgjalda, segir Drottinn.“ En „ef óvin þinn hungrar, þá gef honum að eta, ef hann þyrstir, þá gef honum að drekka. Með því að gera þetta, safnar þú glóðum elds á höfuð honum.“ Lát ekki hið illa sigra þig en sigra þú illt með góðu. (12. 9–21)

Undir þetta taka auðvitað allir góðir menn. Öllu verra er að sætta sig við þessa útlistun á Páli þóknanlegri afstöðu fólks til yfirvalda:

Sérhver maður hlýði þeim yfirvöldum sem yfir hann eru sett. Því engin væru yfirvöld ef Guð gæfi þau ekki. Þau sem eru til hefur Guð skipað. Sá sem veitir yfirvöldunum mótstöðu veitir skipan Guðs mótstöðu og hlýtur að fá sinn dóm. Sá sem vinnur góð verk þarf ekki að óttast valdhafa, heldur sá sem vinnur vond verk. Viljir þú eigi þurfa að óttast yfirvöld skaltu gera það sem gott er, og þá færðu þeirra lof. Því að þau þjóna Guði þér til góðs. (13. 1–4)

Þetta, kæru lesendur, er svokallað kjaftæði. Ég tala nú ekki um að segja svona við kristna íbúa Rómarborgar á tímum Nerós. Skipuð af Guði, my ass.

Og talandi um kjaftæði, þegar kristnir hommahatarar vita til ritningarinnar máli sínu til stuðnings veifa þeir stundum 2. Mósebók, og fá þá í hausinn reductio ad absurdum andmæli þegar bent er á hliðstæð fyrirmæli Lögmálsins sem allir (þeir líka) eru sammála um að séu bull. Og síðan vitna þau í Fyrra Kórintubréf 6.9, þar sem talið er að Páll eigi við kynlífsþræla í heiðnum hofum og viðskiptavini þeirra. Í nýjustu þýðingunni er meira að segja búið að setja orðalagið „karlmaður sem lætur nota sig eða notar aðra til ólifnaðar“ í stað hins afdráttarlausa „kynvillingar“ í þeirri eldri. En ég fæ ekki betur séð en fordæmingin í upphafi Rómverjabréfsins sé hafin yfir alla PC-túlkun:

Þess vegna hefur Guð ofurselt þá svívirðilegum girndum. Bæði hafa konur breytt eðlilegum mökum í óeðlileg, og eins hafa líka karlar hætt eðlilegum mökum við konur og brunnið í losta hver til annars, karlmenn frömdu skömm með karlmönnum og tóku út á sjálfum sér makleg málagjöld villu sinnar. (1. 26–27)

Ekki mikið svigrúm til að skýra þetta burt, sýnist mér.

Það er margt gott um nýju útgáfuna/þýðinguna á biblíunni að segja. Þegar kemur fram í nýja testamentið og sérstaklega útleggingarhlutann þá finnst mér samt sú ákvörðun að hafa ekki vísanir í ritningargreinar sem talað er um óheppileg. Þær voru kannski full-fyrirferðarmiklar í síðustu útgáfu, en einhver millivegur hefði komið sér vel. Rómverjabréfið er t.d. útatað í vísunum í spámannsritin þegar Páll er að morfa gyðingdóm og kristni þannig að allir geti unað glaðir við.

Ég hef áður skrifað um hina skiljanlegu en örlítið pempíulegu ákvörðun útgefenda að „tvíkynja“ texta biblíunnar, nota „systkini“ eða „bræður og systur“ og viðeigandi persónufornöfn í stað hins karllæga frumtexta, sem og að minnka notkun orðsins „gyðingar“ á viðkvæmum stöðum í guðspjöllunum. Hér er Páll því látinn ávarpa Rómarkonur til jafns við -karla. Þetta truflar mig satt að segja ekkert, og neðanmáls er orðréttri þýðingu haldið til haga.

Öllu dularfyllri finnst mér önnur ákvörðun sem hér skýtur upp kollinum.

Ég veit að ekki býr neitt gott í mér, það er í spilltu eðli mínu. (7. 18)

Og

Sjálfshyggjan er dauði en hyggja andans líf og friður. Sjálfshyggjan er fjandsamleg Guði og lýtur ekki lögmáli Guðs, enda getur hún það ekki. Þau sem lúta eigin hag geta ekki þóknast Guði. (8. 6–8)

Feitletrun mín, og vísar í að orðrétt væri þýðingin „í holdi mínu“, „hyggja holdsins“ og „holdinu“. Þannig er þetta í síðstu þýðingu, og þannig er þetta rétt þýtt, um það virðist ekki deilt.

Ég er eiginlega pínu gáttaður á þessari breytingu – því ég skil hana ekki. Bræðra- og systrabreytingin stafar augljóslega af löngun til að gera bókina aðgengilegri konum og að fækka klifunum guðspjallamannsins Jóhannesar á orðinu „gyðingar” helgast af tilraun til að tóna niður sekt þeirra, eins augljós og hún þó er. Skiljanlegar ákvarðanir. En af hverju þetta? Þetta er mun heimspekilegri, guðfræðilegri breyting. Og sem því nemur vafasamari.

Við vitum auðvitað að við lifum á holdlegum tímum og mörgum er illa við að fundið sé að því. En getur það réttlætt svona breytingu? Og hver ætlar að halda því fram að feitletruðu orðin séu nothæf í þessu samhengi til að miðla því sem Páll vill segja, og formálinn segir vera hina fyllstu útlistun kenninga hans? Allavega rústar hún hinni skýru andstæðu holds og anda sem kaflinn annars hverfist um.

Þetta er eiginlega alveg glórulaust, séð héðan úr leikmannastúkunni..

Og fyrst við erum á annað borð komin í orðhenglana þá felli ég mig mjög illa við orðalagið „að réttlætast“ í samhenginu að mennirnir „réttlætist“ af trú eða verkum sínum eða fylgispekt við lögmálið, eða hvað það er.

Hvað þýðir þetta eiginlega? Þetta er einhver sérbiblíuleg notkun á orðinu, sem þýðir að það er illgerlegt að átta sig á hvað er átt við. Af samhenginu virðist þó verið að tala um samfélag við Drottinn eftir dauðann, jafnvel að þeim einum sem „réttlætast“ sé ætlað framhaldslíf. En orðsifjatengslin við bæði „réttlæti“, sem og þá algengu notkun á „að réttlæta“ að breiða yfir óréttlæti með orðhengilshætti og því að ljúga að sjálfum sér þvælist hér mjög fyrir. Þetta er afleitt orðalag og erfitt að skilja hversvegna ekki er hægt að koma meiningunni skýrar til skila.

En nóg komið af tuði.

Lokakaflinn bréfsins er mjög krúttlegur, þar sem Páll biður fyrir kveðjur til allra sem hann þekkir í borginni eilífu. Þetta er bréf, muniði. Hann gæti sem best tekið undir með öðrum meistara:

Heilsaðu öllum heima
sem þú heldur að gangist við mér.
Barnatrúnni er ég víst búinn að gleyma
en það bíður jú hver loks eftir sjálfum sér.